دائرة‌المعارف خرما
انواع مختلف خرما را بیشتر بشناسید
زمان مطالعه: 15 دقیقه
خُرما یا رُطب گیاهی تک لپه‌ای و گرمسیری جزو تیره نخل‌ها است که میوه‌اش خوراکی و دارای هسته‌ای سخت و پوست نازک و طعم شیرین که به شکل خوشه‌ای بزرگ از شاخه آویزان است. ارتفاع نخل به ١٠ تا ٢٠ متر یا بیشتر می‌رسد.
خرما یکی از میوه‌های پرخاصیت مناطق گرمسیری است که انواع مختلفی دارد.
گستردگی انواع گونه‌های خرما عمدتاً در نیمکره شمالی و در کشورهای ایران، پاکستان، عراق، عربستان و سایر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس همچنین بیشتر کشورهای شمال آفریقا و ایالات متحده آمریکا است و در نیمکره جنوبی نیز به‌طور پراکنده دیده می‌شود.
قدمت کشت و پرورش نخل خرما به بیش از ٧ هزار سال پیش باز می‌گردد و یکی از قدیمی‌ترین گیاهان کشت شده توسط انسان است. تمام انواع خرما الزاماً برای مصرف انسان و تولید صنعتی مناسب نیستند و در حقیقت تنها حدود ٢٠٠ تا ٤٠٠ نوع از این میوه به منظور فروش در بازار مصرف مورد استفاده قرار می‌گیرند.
رطب مرحله قبل از رسیدگی کامل خرماست که رطوبت بیشتر و قند کمتری نسبت به خرمای کاملاً رسیده دارد.
خرما سرشار از فیبر، انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی است و خواص مفید بسیاری برای سلامتی بدن دارد از جمله: مشکلات قلبی، رفع یبوست، اختلالات روده، مشکلات قلبی، کم‌خونی، اختلالات جنسی، اسهال، سرطان دستگاه گوارشی و بسیاری دیگر از مشکلات جسمی.
به اعتقاد کارشناسان و متخصصان حوزه سلامت مصرف حداقل یک عدد خرما در طول روز برای حفظ سلامتی الزامیست.
به طور کلی همه خرماها در سه دسته کلی خرمای تر، خرمای نیمه خشک، خرمای خشک قرار می‌گیرند. خرماهای خشک و نیمه خشک معمولاً قابلیت حفظ و نگهداری در دمای محیط را دارند در حالی که خرماهای تر باید حتماً در یخچال نگهداری شوند.
کشور ایران نیز به دلیل وجود مناطق گرمسیری و کویری گسترده در نوار جنوبی یکی از بزرگترین تولیدکنندگان انواع خرمای جهان محسوب می‌شود.
در ادامه با برخی از شناخته شده‌ترین انواع خرما در جهان و ایران بیشتر آشنا می‌شویم.
ردیف | نام خرما | نوع خرما | خواستگاه | محل کشت | برخی مشخصات |
|---|---|---|---|---|
١ | خرمای کلوته | نیمه خشک | جیرفت، عنبرآباد و کهنوج | خرمای کلوته یا خرما کلیته، جزء خرماهای نیمه خشک ایران محسوب می‌شود و شیره نسبتاً متوسطی دارد. این خرما گوشتی نرم دارد و سرشار از فیبر، آهن و پتاسیم است. برداشت این خرما اوایل شهریور آغاز می‌شود. خرما کلوته دارای طبعی بسیار گرم است، به همین دلیل برای افرادی که دارای طبع سرد هستند بسیار مناسب است. طعم خرمای کلوته بسیار عالی است، به همین دلیل در بین مردم شهرت خوبی دارد. |
٢ | خرمای پیارم | نیمه خشک | استان هرمزگان | خرمای پیارم سرشار از مواد قندی، پروتیینی و سایر مواد معدنی بوده و از ارزش غذایی بالایی برخوردار است. قند خرمای پیارم از نوع فروکتوز و مناسب افراد دیابتی است. شایان ذکر است این خرما منبع عالی از پتاسیم نیز می‌باشد و برای جلوگیری از فشار خون بالا بسیار عالی است. خرمای پیارم در زمره خرماهای دیررس است. |
٣ | خرمای مضافتی | تر | استان کرمان | خرمای مضافتی رطوبت زیادی دارد و شناخته شده‌ترین خرمای ایران است. نوع مرغوب آن رنگی سیاه دارد. این نوع خرما پتاسیم زیادی دارد. |
٤ | خرمای سایر | نیمه خشک | استان خوزستان | خرمای سایر که با نام استعمران نیز شناخته می‌شود میزان قند بالایی دارد و برای ورزشکاران مناسب است. این خرما جز شیرین‌ترین خرماهای جهان است. هسته آن به راحتی از گوشت جدا می شود. |
٥ | خرمای شاهانی | تر | فارس | خرمای شاهانی بافت نرم و مرطوبی دارد و از آن برای تهیه‌ی انواع شیره خرما استفاده می‌شود. از دیگر نام‌های این خرما می‌توان به شاوانی، شونی و خورک اشاره کرد. |
٦ | خرمای زاهدی | خشک | خوزستان، بوشهر و فارس | خرمای زاهدی شیرینی متعادل و مقدار فیبر زیادی دارد. این نوع خرما اندازه‌ای متوسط و پوستی نرم و براق دارد و بیضی شکل است. پوست آن قهوه‌ای روشن و گوشت آن طلایی رنگ است. |
٧ | خرمای کبکاب | نیمه خشک | دشتستان بوشهر | پوست ضخیم و شهد یا شیره فراوانی دارد. خرمای کبکاب در حالت نارس و خارک بر خلاف خرماهای دیگر طعمی تلخ دارد. خرمای کبکاب وقتی کاملاً برسد رنگی متمایل به قهوه‌ای تیره دارد. رنگ آن در زمان خارک و رطب به صورت متمایل به زرد دیده می‌شود. |
٨ | خرمای ربی | نیمه خشک | سیستان و بلوچستان | خواستگاه اصلی این خرما پاکستان است و به نام خرمای پاکستانی هم شناخته می‌شود. ظاهری چروکیده دارد و از ماندگاری مطلوبی برخوردار است. مرغوب‌ترین نوع این خرما در زابل و ایرانشهر تولید می‌شود. رنگ این خرما در مرحله رسیدگی رطب، به سبزی می‌گراید. |
٩ | خرمای برهی یا برحی | تر | استان خوزستان، عراق | دارای رنگ زرد است و طعمی شیرین و کاراملی دارد. به عقیده مردم خوزستان این خرما خوشمزه‌ترین خرمای دنیاست. خرمای برهی خرمایی است که مصرف آن برای بیماران قند خون نیز هیچ ایرادی ندارد. خرما برحی طبع گرم و خشک دارد و برای افرادی که دارای طبع سودایی و سرد هستند بسیار توصیه می‌شود. |
١٠ | خرمای دیری | خشک | استان خوزستان | بافتی نرم با پوستی خشک و به رنگ قهوه‌ای تیره یا سیاه دارد. شکل میوه کشیده و دراز است. زمان برداشت این نوع خرما مهر ماه می‌باشد. |
١١ | خرمای آل مهتری | نیمه خشک | میناب، استان هرمزگان | زودرس و میوه آن به نسبت کوچک و کشیده است. جز خرماهای زودرس و زمان برداشت آن در تیر ماه می‌باشد. هسته میوه به نسبت میوه نسبتاً بزرگ است. |
١٢ | خرمای خضراوی | نیمه خشک | استان‌های فارس و خوزستان، عراق | هسته کاملاً از میوه جدا است و به همین به راحتی می‌توان از تمام میوه بهره برد. خرمای خضراوی نسبتاً زودرس و نرم است و در میانه شهریور قابل برداشت می‌باشد. خرمای خضراوی خرمایی نرم است و به صورت رطب و خارک هم مصرف می‌شود. |
١٣ | خرمای خاصویی | تر | نخلستان‌های بهبهان | خرمای خاصویی کوچک‌ترین انواع خرماست که طرفداران زیادی دارد. به آن خرما آلو هم گفته می‌شود و برداشت آن در فصل پاییز می‌باشد. خرما خاصویی فروکتوز بالا و ساکاروز پایینی دارد و مناسب برای افراد دیابتی است. علاوه بر آن خرما خاصویی به خاطر آنتی اکسیدان‌هایی که دارد از بروز سرطان جلوگیری می‌کند. |
١٤ | خرمای مجول | نیمه خشک | مراکش | دارای پوستی نرم و از مزه‌ای شیرین و غنی برخوردار است. بافت این نوع خرما اندکی فیبری است. خرمای مجول اندازه‌ای بزرگ تا بسیار بزرگ دارد و رنگ آن از کهربایی به قهوه‌ای مایل به قرمز در زمان رسیدن تغییر می‌کند. |
١٥ | خرمای مرداسنگ | نیمه خشک | استان کرمان، هرمزگان | خرمای مرداسنگ جز خرماهای با گرید کیفی ٢ و ٣ می‌باشد. سطح زیر کشت این خرما کمتر از سایر انواع مشهور خرما است. سطح تولید آن محدود است و فقط در استان کرمان و بخش‌هایی از استان هرمزگان کشت می‌شود. این خرما تنها خرمای جهان با طبع سرد است. |
١٦ | خرمای عجوه | نیمه خشک | عربستان سعودی | این خرما از انواع نرم و خشک خرما بوده و مزه شیرینی دارد. این خرما که در مدینه عربستان کشت می‌شود به سرعت در دهان نرم می‌شود. |
١٧ | خرمای انبارا | نیمه خشک | استان بوشهر | میوه بزرگ و گوشتی و هسته کوچکی دارد و از گران‌ترین انواع خرما است. ظاهر این خرما بسیار جذاب است و سرشار از پروتئین است. |
١٨ | خرمای صفوی | تر | عربستان سعودی | خرمای صفوی یکی از انواع خرما با طعمی شیرین و بافتی گوشتی است. این نوع خرما دارای مواد معدنی و منبع غنی از انواع ویتامین‌ها است. |
١٩ | خرمای ساغای یا صقعی | نیمه خشک | عربستان سعودی | خرمای ساغای به رنگ قهوه‌ای روشن و سر آن زرد است. پوستی چروکیده دارد اما پوسته پوسته نمی‌شود. از نظر اندازه در زمره خرماهای متوسط قرار می‌گیرد. |
٢٠ | خرمای خدری | نیمه خشک | استان بوشهر | خرمای خدری خرمایی خشک و شیرین است و قیمت نسبتاً مناسبی در قیاس با کیفیت دارد. این خرما پوستی چروکیده دارد و به طور ویژه در منطقه بوشهر کشت می‌شود. |
٢١ | خرمای شکری | نیمه خشک | جنوب ایران، عربستان سعودی | خرمای شکری ترد و شیرین است. مصرف این خرما کلسترول را پایین می‌آورد و از پوسیدگی دندان جلوگیری می‌کند. در نگاه اول ممکن است خرمای شکری را با خرمای مضافتی و یا خرمای کلوته اشتباه بگیرید. اما رنگ خرمای شکری روشن‌تر از خرمای کلوته یا خرمای مضافتی است. |
٢٢ | خرمای مجول | تر | عربستان سعودی | دارای بافتی نرم است و در آمریکا از محبوبیت زیادی برخوردار است و برای ساخت انواع اسموتی و شیک استفاده می‌شود. بیش از ٦٠% این نوع خرما در کشور اسرائیل تولید می‌شود ولی در کشورهای آمریکا، آفریقای جنوبی، فلسطین، اردن و بخش‌هایی از ایران نیز کشت می‌شود. |
٢٣ | خرمای خُلاص | تر | عربستان سعودی | این نوع خرما رنگی قهوه‌ای طلایی با بافتی لطیف و طعمی شبیه تافی اما نه خیلی شیرین دارد. حالت چسبندگی زیادی دارد و معمولاً با قهوه عربی صرف می‌شود. |
٢٤ | خرمای امبرا | نیمه خشک | عربستان سعودی | یکی از با کیفیت‌ترین و گران‌ترین انواع خرماست. این خرما که اندازه بزرگی دارد در شهر مدینه کشت می‌شود. خواص شفابخش و درمانی طبیعیِ این خرما، آن را به یکی از خوراکی‌های پر مصرف در عربستان تبدیل کرده است. |
٢٥ | خرمای دگلت نور | نیمه خشک | شمال آفریقا | طعمی ملایم دارد و یکی از مهمترین خرماهای تجاری دنیاست. از مزه آن به عنوان مزه واقعی خرما نام می‌برند. رنگ پوست آن زمانی که می‌رسد از کهربایی به قهوه‌ای تیره تغییر می‌کند. این خرما به عنوان ملکه خرمایان نیز شناخته می‌شود. |
٢٦ | خرمای حلاوی | نیمه خشک | استان خوزستان | اندازه‌ای کوچک و بافتی نرم و طعمی شبیه عسل دارد. جز خرماهای نسبتاً زودرس و زمان برداشت آن مرداد ماه می‌باشد. پوست این خرما به رنگ قهوه‌ای طلایی است. |
٢٧ | خرمای حیانی | تر | مصر | خرمای حیانی به رنگ قرمز تیره یا سیاه است و مزه‌ای ملایم، شیرین و معطر دارد. کالری این نوع خرما نصف میزان کالری سایر خرماهاست لذا برای رژیم‌های غذایی لاغری بسیار مناسب می‌باشد. |
٢٨ | خرمای ایتیما | نیمه خشک | الجزایر | خرمای ایتیما طعمی بسیار شیرین و شکلی مستطیلی دارد. رنگ این خرما کهربایی روشن است و در زمره خرماهای با اندازه بزرگ قرار می‌گیرد. |
٢٩ | خرمای مبروم | خشک | عربستان سعودی | خرمای مبروم دارای پوستی تقریباً شفاف است و رنگ قهوه‌ای تیره دارد. این نوع خرما بسیار شیرین بوده و سرشار از مواد معدنی و آنتی اکسیدان‌ها می‌باشد. |
٣٠ | خرمای مکتوم | نیمه خشک | عراق | خرمای مکتوم اندازه‌ای نسبتاً بزرگ و پوستی نازک دارد. رنگ این نوع خرما قهوه‌ای مایل به قرمز بوده و مزه‌ای نسبتاً ملایم و شیرین دارد. شیرینی این خرما برای افرادی که خرماهای خیلی شیرین را دوست ندارند مناسب می‌باشد. |
٣١ | خرمای مجراف | نیمه خشک | جنوب یمن | خرمای مجراف دارای رنگی طلایی کهربایی و بسیار خوشمزه است. این نوع خرما اندازه نسبتاً بزرگی دارد و سرشار از مواد مغذی می‌باشد. |
٣٢ | خرمای سیدی | تر | لیبی | خرمای سیدی رنگی طلایی قهوه‌ای دارد و در مناطق بسیار گرم رشد بهتری دارد. بافت این خرما در نوک خرما نرم‌تر از انتهای آن است. این خرما در کشور لیبی بسیار محبوب است. |
٣٣ | خرمای توری | خشک | الجزایر | خرمای توری بافتی خشک و مزه‌ای شیرین و آجیلی شبیه بادام زمینی دارد. از انواع خرماهای دیررس است و رنگی طلایی قهوه‌ای دارد. این نوع خرما در کشور آمریکا طرفداران زیادی دارد. این نوع خرما به دلیل بافت خشکی که دارد به عنوان خرما نان هم شناخته می‌شود. |
٣٤ | خرمای عنبره | نیمه خشک | عربستان سعودی | خرمای عنبره از انواع بسیار بزرگ خرما محسوب می‌شود. ظاهری گوشتی و هسته‌ای کوچک دارد. این نوع خرما بسیار نرم، آبدار و معطر است. |
٣٥ | خرمای گنتار | نیمه خشک | خوزستان، بوشهر | خرمای گنتار که به نام‌های قنطار یا قندی نیز شناخته می‌شود از انواع تر خرما با هسته‌ای کوچک است. خرمای گنتار بافتی نیمه خشک، ظاهری بیضی شکل و رنگی متمایل به قهوه‌ای دارد. |
٣٦ | خرمای ظریف نور | نیمه خشک | جنوب ایران | خرمای ظریف نور یا تاریخ نور (به دلیل اینکه در غروب خورشید طلایی به نظر می‌رسد به این اسم نامگذاری شده است). اندازه‌ای متوسط و رنگی متمایل به قهوه‌ای دارد. |
٣٧ | خرمای لولو | خشک | جنوب ایران | رطوبت آن کمتر از ١٥% و جز خرماهای خشک است به همین دلیل در دمای محیط قابل نگهداری است. این خرما شیرینی ملایمی دارد. بافتش نرم و پوست آن به گوشتش چسبیده است. |
٣٨ | خرمای گچ‌خواه | تر | لارستان و شهرهای جنوبی | این نوع خرما اندازه نسبتاً بزرگی دارد و دارای رنگی تیره و هسته‌ای بلند است. این نوع خرما جز خرماهای دیررس بوده و در فصل پاییز برداشت می‌شود. |
در خصوص سایر خرماها با توجه به حجم پایین و غیرتجاری تولید، فقط به ذکر نام آن ها بسنده می‌کنیم.
سایر خرماهای بومی منطقه بلوچستان ایران
٣٩- حلیله
٤٠- آبروگن
٤١- کَلَگی
٤٢- چربان
٤٣- حاشه‌ای
٤٤- جوانداک
٤٥- اشکنجک
٤٦- پُپو
٤٧- دِسکی
٤٨- وردیوار
٤٩- بَرنی
٥٠- کلوت
٥١- مُلسی
٥٢- کروچ
٥٣- کونداک
٥٤- کتمی
سایر خرماهای بومی استان فارس
٥٥- پنجه عروس
سایر خرماهای بومی استان بوشهر
٥٦- حاج باقری
٥٧- بریمی
٥٨- شکر
٥٩- سیسی
٦٠- حلَو
٦١- سروری
٦٢- زندنی
٦٣- خشن خار
٦٤- استک سرخو
٦٥- مرسو
٦٦- جمادی
٦٧- بیرمی
٦٨- تی رس
٦٩- شهابی
٧٠- لش
٧١- کندی
٧٢- خنیزی
٧٣- سمیلی
٧٤- پنبه
٧٥- شیخ عالی
٧٦- زامردو
٧٧- ده دارب
٧٨- اهرمی
٧٩- خاویزی
٨٠- خاور
٨١- مکتی
٨٢- شاخونی
٨٣- مصلی
٨٤- جوزی
٨٥- غصاب
٨٦- ردستی
سایر خرماهای بومی استان هرمزگان
٨٧- کریته
٨٨- زرک
٨٩- کلک سرخ
سایر خرماهای بومی استان خوزستان
٩٠- لیلوئی
٩١- اشکر
٩٢- بلیانی
٩٣- سویدانی
٩٤- هداک
٩٥- بنت السب
٩٦- دگل زرد
٩٧- بوبکی
٩٨- چبچاب
٩٩- مشتوم
١٠٠-جهرمی
١٠١- عموبحری
١٠٢- دگل سرخ
١٠٣- فرسی
١٠٤- هدل
١٠٥- خصاب
١٠٦- حمراوی
١٠٧- حساوی
١٠٨- اسحاق
سایر خرماهای بومی استان کرمان
١٠٩- کروت
١١٠- قندشکن (سنگ‌شکن)
١١١- خریک
١١٢- رُوغنی
١١٣- نگار
١١٤- گاردیال
١١٥- قربانی
١١٦- آجیلی
سایر خرماهای بومی غرب کرمانشاه
١١٧- ارزق، خضراوی
١١٨- جعفری
١١٩- اشرسی
سایر خرماهای بومی ایلام
١٢٠- زیدی